Agur, Mentxaka!

Nobela baten aurrean gaude, eta ez historia-liburu baten aurrean. Nobela batek gerta zitekeena kontatzen du; historia-liburu batek gertatu zena. Gerta zitekeena eta gertatu dena, horra hor katearen bi aldeak. Historia-liburu bat gerta zitekeena eta nobela bat gertatu dena kontatzen hasten denean sortzen da zalantza, duda eta ezustekoa. Mentxakaren aitorpena izeneko honetan, izenburuak berak esaten duen bezala, ETAko militante baten aitorpena ageri da, baina ez dut uste zentzu moralean edo erlijiosoan hartu behar denik “aitorpen” hitza, baizik eta narratiboan.

Jarraitzen du

Felipe Juaristi

El Diario Vasco, 2006-11-17

Mentxakaren aitorpena narrazioan 1971. urteko martxoaren 7tik 21era Mentxakak polizia-etxean egindako hamabost egunak dira kontagai. Izenburuko aitorpena-k ere, narrazioaren abiaburu eta gune nagusi den polizia-etxeko deklarazioari egiten dio erreferentzia, azken batean, poliziaren aurrean aitorturikoen eta aitortu gabekoen arteko solasa baita narrazioaren harietariko bat, korapiloetariko bat. Aitorturikoen eta aitortu gabekoen arteko joan-etorria irudikatzeko, hiru plano erabili dira, eta hartara, hiru narratzaile.

Lehenik, atxiloketa eta atxilo-aldiaren berri ematen duen narratzailea dugu, bigarren pertsonan eta orainaldian mintzo dena, eta irakurleari egoeraren larritasuna kutsatzeko-edo, deklarazioen berri modu zuzenagoan eta abiada biziagoan ematen duena. Bigarrenik, lehen pertsonan mintzo den narratzaile batek, Mentxakak, ETA erakundean eginiko ibilbidea du kontagai, atzeraka begira eginiko ibilbidea, eta hartara, distantzia neurtuagoz eta erritmo neurtuagoz egindakoa. Hirugarren plano batean, deklarazioaren transkribapena egiten da, gazteleraz, bere horretan. Hiru plano hauek gurutzatuz narrazioak erritmo biziagoa hartzen du, eta datuen pilaketa soila ekidin. (…)

Jarraitzen du

Berria, 2006-11-05

Urigain izena duen etxea, Andoainen, urriaren 5eko iluntzean. Joxerra Goikoetxea, Ardotxi, ez dago fisikoki bildutakoen artean, baina liburuaren orrialdeetan, lagunen bihotzetan, hizlarien hitzetan bere presentzia gorpuzten da. Baita etxe zahar horren hormetan ere, hortxe bizi baitzuen bere gaztaroa Iraultzeneko zuzendaria izan zenak.

“Mentxakaren aitorpena” bere lan autobiografikoaren argitaratzearekin, mahai ingurua burutu zen Andoainen, idazlea eta garai hartako bere bizipenak aztertzeko. Xabier Mendiguren editorea, eta Ardotxiren militantziako kideak izan ziren Emilio Lopez Adan, “Beltza”, eta Jose Idoiaga, “Petxo”, bildu ziren Elisabete Garmendiaren gidaritzapean.

Zaila zen pertsona bera eta bizi zituen garaiako gertakizunak bereiztea, baina 1969-71ko markoan ipinitako koadro polit eta gertukoa marraztea lortu zen aretoan. Eta Ardotxi beranduago ezagutu zutenentzat, lehio bat ireki zen Ardotxi gaztearengana hurbiltzeko eta berak bizitza osoan erakutsitako izaera eta konpromiso iraultzailea gaztetik zetozela baieztatzeko.

ETAren lehenengo urteak ziren, eta garai hartako kontzeptu idelogiko orokorrak –marxismoa, iraultza, klase sozialak…- frankismoa, Euskal Herria nola garatu, borroka motak, bizi planteamenduak… dena zegoen eztabaidagai, baina eztabaidak ez zuen ekimenak geldiarazten. Bietan bete betean hartu zuen parte Ardotxik. Konpromiso militantera nola iritsi ziren aipatu zen baita ere, nahiz eta gero, urteetan zehar bakoitzak bide ezberdinak hartu.

Bereziki hunkigarria izan zen Ardotxirekin atxilotua izan zen Iñaki Arranbarriren interbentzioa. Hitz xume eta zuzenetan, han zeudenen aurrean liburuko bizipenak gorpuzten lortu zuen.

Bizi garen momentuan, memoriaren berreskuratzeak garrantzia handia du. Etorkizuna eraikitzeko, iragana ezagutu behar da. Gure kidea izan zenaren liburua ekapen aberatsa da bide horretan.

Teresa Toda, Iraultzen 138 zk.

Hementxe, Txolarre Irratiaren kronika

Euskal Herriaren historiak istorio ugari ditu bere baitan. Fikziozkoak diruditen arren, benetakoak diren hamaikatxo kontakizun. Horietako batzuk aurrekoengandik jasoak ditugu. Beste batzuk, ordea, belaunaldi batetik besterako iraganbidean geratu dira, ez baita beti erraza izaten norbere bizipenak besteren egitea. Aspaldidanik omen zuen Ardotxik bereak liburu batean jasotzeko asmoa…Eta hementxe, esku artean dugu Mentxakaren Aitorpena. 

Urteetan atzera egiteko abagune bikaina eskaintzen du liburu honek. Frankismoa eta diktadura osteko garaia bizi izan zutenentzat, memoria freskatzeko ariketa izan daiteke. Geroagokoak garenok, berriz, garai hartako egoera sozio-politiko eta ekonomikora gerturatzen gaitu, besteak beste.

Denborak ez du beti balio bera. Komisarian emandako egunak amaiezin bihur daitezke. Zer esanik ez, salbuespen egoera indarrean izanda, egonaldia nahi adina luzatu dezaketenean. Mentxakak 15 egun eman zituen barruan eta 15 atal (egun bakoitzeko bat) ditu liburuak. 15 mila pezetako fidantzapean berreskura zitekeen askatasuna garai hartan, edota betirako galdu, hori ere bai.

70. hamarkadako zertzelada gutxi batzuk dira horiek. Irakurketak aurrera egin ahala, gehiago aurki daitezke. Deigarriak asko, egungo ikuspuntua besterik ez dugunontzat, baina ezagunak ere bai, torturaren inguruko kontakizunak kasu, denboraren joan-etorrian bere horretan mantendu direnaren seinale.

Burgosko prozesua, Roberto eta Botella operazioak, Baionan 1970eko martxoaren 17an hasitako gose-greba, lehenago Martuteneko espetxean egindako egonaldia… Deklarazioetan edo haietatik kanpo, arnasbide moduan, garaiko gertaera nagusienei errepasoa ematen die preso dagoen bitartean.

Gogoeta sakonak etengabe islatzen ditu hasieratik bukaerara arte. Baita, orokorrean, ETAren orduko barne-eztabaiden nondik norakoak ere: erakundearen VI. biltzarra, Lege Sindikal berriaren aurrean hartu beharreko jarrera… Garaian kokatu eta bidezidor ezberdinetan barrena abiatzeko aukera ematen duten gogoetez jositako lana da honako hau. Eta liburu batek gurasoei entzundako pasadizoak gainditu ditzakeenean… Irakurtzea merezi du.

M. Jauregi,  Iraultzen 138 zk.

Jose Ramon Goikoetxea, Ardotxi, ez zen idazlea. (…)

Egia aitortzearren, Mentxakaren aitorpena literatur lan gisa mottel xamarra iruditu zait. Badira hainbat elementu irakurketa atsegina eragotzi didatenak: aitorpenean zehar egiten diren gehiegizko azalpenak, protagonistaren bizitzan etengabe egiten diren atzera-aurrerakoak, polizien aitorpen-txosten originalaren zatiak (gazteleraz daudenak, noski)… Baina egia osoa aitortzearren, nire iritzirako, liburuak badu “gutxieneko irakurgarritasun maila” (to pedantekeria!). Eta ez dakigu puntu honetan Rafa Egigurenen esku-sartzea zenbaterainokoa izan den edota Ardotxi berarena den meritua.

Baina eztabaida hori albo batera utzita, Mentxakaren aitorpena liburuaren balioa, literatur kalitateaz gaindi, atxilo-aldi baten nahiz gure historiaren garai konkretu baten gainean eskaintzen digu testigantzan fokalizatuko nuke. (…)

Aitortu dugu, beraz, lekukotasunaren ikuspuntutik Mentxakaren aitorpena-k duen balioa. Ardotxik berak bere esperientziaren gainean idatzi izanak esan nahi du historiaren protagonista batek zuzenean egindako bertsioaren aurrean gaudela. Oso gutxitan gertatzen dena, bestalde. Ohikoagoa da “gaian aditua” den kazetari, idazle edo dena delako batek, hurbilketa “objektiboagoa” egitea. Are gehiago “terrorismo” gaiez ari bagara.

Literatur lan bikaina egitea bazen intentzioa, nik esango nuke helburua ez dela erdietsi. Baina azken asmoa testigantza zuzena, nork bere egia osatzeko zati ezinbestekoa eskaintzea bazen, orduan bai, orduan bai lortu dela.

Gara, 2006-10-14

Testu osoa hemen

Zer kontatzen du Mentxakaren aitorpenak?
Berrogeita hamar urteotan marka handia utzi du ETAk gure herriko zenbait gazte belaunaldiren pentsamolde eta esperientzian, eta bere historia luze eta konplexuaren zati bat da liburua. ETAren historiaren alderdi bat kontatzen du; geroago ETA VI.aren garaia deitu zaiona. Jose Ramonek orduko asmo eta itxaropenak, zalantza eta ulertezintasunak ematen dizkigu jakitera, eta nahiko erretratu zuzena utzi digu.

Komisaldegian bizitakoaren azalpena ere bada…
Bai, liburu hau benetakoa da goitik behera. Jose Ramon Goikoetxea Mentxakak komisaldegian eman zituen hamabost egunetan oinazea menderatzeko egin behar izan zuen saio itzelaren historia da. Eta, era berean, burua argi gordetzeko eta polizia engainatzeko jukutriak eta aztarna faltsuak sortzeko ahalegin ikaragarriaren historia. Gauza asko zeuden, jokoan: alde batetik, bere kondena, eta, bestetik, ingurukoen segurtasuna. 1971ko martxoan atxilotu zutenean, Jose Ramonek zenbait hilabete zeraman Bizkaian, isilpeko bizimodua eginez, ETAko zuzendaritzako partaide gisa, nahiz eta ordura arte Iparraldeko erakunde militarreko kidea izan.

Noiz hasi zen Ardotxi liburu hau idazten?
Orain dela urte asko. Zenbait esperientzia gertatu eta berehala jaso zituen idatziz. Lo egon ziren gero tiraderaren batean sartuta. Azkenean lanari ekin zion arte. Idatzitakoa gaztelaniaz zegoenez, liburua bukatu eta euskaraz berregitea erabaki zuen. Horretan zebilen 2005eko udaberrian alde egin zigunean. Bere itzulpen lana Rafa Egigurenek bukatu du.

Pilar Iparragirre

Argia, 2006ko Urriaren 01a 2056. zenbakia

http://www.argia.com/online/htdocs/online.htm?2056&28238

Bilbo, 1971ko martxoa. Jose Ramon Goikoetxea Ardotxi (1949-2005) etakidea harrapatu du Espainiako Poliziak. ETA VI.eko militanteak egoera iluna du aurrez aurre: gordeta dagoen etxeko giltzak eta eskuz idatzitako koadernoa dauzka gainean. Preso dauden Burgosko prozesuko etakideek kartzelatik ihes egiteko egitasmoari buruzko oharrak, besteak beste. Eta, gainera, Poliziak bere pistola aurkitu du, oraindik norena den ez dakien arren.

Nola sinestaraziko diezu ezer ez dakizula ihes egiteko planak zure letraz idatzita badaude? Nola ukatu pistola zurea dela Frantziako estatuan errefuxiatua zauden militante ilegala bazara?», galdetu zuen atzo Petxo Idoiaga Mentxakaren aitorpena-ren (Elkar) hitzaurrearen egileak. Ardotxik idatzi zuen iaz zendu aurretik Mentxakaren aitorpena, eta Idoiaga lagunak eta burkideak idatzi du hitzaurrea. Rafa Egigurenek apailatu du lana, Ardotxiren alargun Agurtzane Juanenaren eskariz. (jarraitzen du)

Xabier Martin

Berria, 2006-09-14

Jose Ramon Goikoetxea Sorondo Ardotxi, ETAko kidea, Poliziaren eskuetan erori zen 1971n. Salbuespen-egoera zegoen eta komisarian nahi adina egun eduki zezaketen. Galdeketak asko eta oso luzeak izan ziren. Baita torturak ere. Ardotxik estrategia eta jukutria franko diseinatu behar izan zituen itaunketetatik salbo ateratzeko. Batzuetan lortu zuen; bestetzuetan ez. Noizbaiteko batean Basauriko kartzelara eraman zuten. Eta handik dozena bat urtera, gizon horrek erabaki zuen hura dena nobela moduan kontatzea. Emaitza kalean da; atzo aurkeztu zen Mentxakaren aitorpena liburua. (jarraitzen du)

Felix Ibargutxi,

Diario Vasco, 1006-09-14

Jose Ramon Goikoetxea «Ardotxi»ren liburu postumoaren aurkezpena zela-eta, lagun eta senidez bete zen atzo Donostiako Liburutegi Nagusiko sotoa. Agurtzane Juanena alarguna, Rafa Egiguren edizioaren paratzailea eta Petxo Idoiaga liburuaren hitzaurregilea aritu ziren hizketan, eta memoria historikoa izan zen hirurek, modu batean edo bestean, aipatu zuten kontzeptua. Izan ere, «Mentxakaren aitorpena»k, norbanako baten bizikizunetatik abiatuta, garai jakin bateko argazki ederra eskaintzen du.

(…)

Liburua bi planotan egituratuta dago. Lehenengoan daude Poliziaren esku hamabost egun ematen dituen protagonistaren testigantzak. Ziega barruan, etengabe ari da esan behar dituen gezurrak eta gorde behar dituen egiak aztertzen. Bigarren planoan, berriz, atxilotu baino lehen egindakoak daude, eta hor itzal handiko pertsonak agertzen dira, hala nola, Txikia, Txomin Iturbe edota Argala. «Honela, jasan zuen torturaren berri ez ezik, garai hartako giroaren argazki paregabea ere ematen du Ardotxik, ondo jantzitako militante baten ikuspuntutik, gainera», nabarmendu zuen Egigurenek. (jarraitzen du)

Martin Anso

Gara, 2006-09-14